Ρατσισμός και ζώα

Από όλα τα είδη του πλανήτη, εμείς οι άνθρωποι είμαστε οι μόνοι που έχουμε κυριαρχήσει πάνω στα υπόλοιπα πλάσματα, τα οποία αντιμετωπίζουμε ως κατώτερα ή ως απλά αντικείμενα. Αυτό το είδος ρατσισμού, και αυτό ανθρώπινη πρωτοτυπία,ονομάζεται ειδισμός και πρόκειται για την προκατάληψη ή την μεροληπτική νοοτροπία υπέρ των συμφερόντων του δικού μας είδους σε βάρος των υπολοίπων.

Η αρχή της ισότητας παραβιάζεται ξανά και ξανά. Ο ρατσιστές δίνουν μεγαλύτερη σημασία στα συμφέροντα της δικής τους φυλής, σε βάρος των άλλων. Οι σεξιστές υποστηρίζουν τα συμφέροντα του δικού τους φύλου σε βάρος του άλλου. Κι ενώ πιο εύκολα καταδικάζουμε τις άλλες προκαταλήψεις, η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων, είμαστε ειδιστές και βάζουμε πάνω από όλα τα συμφέροντα του δικού μας είδους, του ανθρώπινου. Όπου υπάρχει προκατάληψη, από δίπλα και ο παραλογισμός.

Από όλη αυτή τη μαγεία που λέγεται ζωή, «σεβόμαστε» μόνο την ανθρώπινη, λες και ο πλανήτης γυρίζει γύρω μας και η φύση χορεύει στο ρυθμό μας.Ο άνθρωπος, πιο νέο είδος στον πλανήτη, έχει κυριαρχήσει στη Γη, και σαν υπερτροφικός μπέμπης αντιμετωπίζει τους συγκατοίκους του σαν κούκλες και ψεύτικα στρατιωτάκια.

Όχι, δεν είμαστε ίδιοι με τα ζώα (Είμαστε ίσα αλλά όχι όμοια). Προφανώς έχουμε διαφορετική όψη. Δεν αντιλαμβανόμαστε ούτε αντιμετωπίζουμε τον κόσμο με τον ίδιο τρόπο. Έχουμε διαφορετικές αντιδράσεις, διαφορετικά δυνατά σημεία, απολαμβάνουμε διαφορετικά πράγματα. Το ίδιο όμως μπορούμε να πούμε και για τους περισσότερους ανθρώπους που γνωρίζουμε. Αυτή ακριβώς η διαφορετικότητα, που συμπληρώνει τον κύκλο της ζωής, είναι και το κύριο συστατικό της εξέλιξης. Καμιά φορά το φοβόμαστε.

Μετά προσπαθούμε να το δαμάσουμε με βία ή με παγίδες και να το φέρουμε στα μέτρα μας. Όταν πια το αισθανθούμε αδύναμο, το μειώνουμε με άστοχα επιχειρήματα και θεωρίες για να μην έχουμε τύψεις για την εγκληματική συμπεριφορά μας. Έτσι γίνεται και με τα ζώα γιατί έτσι μας βολεύει ή πιο απλά γιατί μπορούμε. Η επιλογή της άγνοιας βασιλεύει. Ακόμα και τα κατοικίδια, όταν δεν τιμολογούνται στις βιτρίνες ανάλογα με τη ράτσα τους, αντιμετωπίζονται από πολλούς με σιχαμάρα και φόβο μήπως το αθώο κουτάβι εξελιχθεί σε αιμοσταγές τέρας που θα δαγκώσει όλο τον κόσμο, σε μανιώδη καταστροφέα αντικειμένων, ή σε φορέα μικροβίων με μυθικές δυνάμεις.

Όμως είμαστε περισσότερο όμοιοι παρά διαφορετικοί. Μοιραζόμαστε την ανάγκη για τροφή και νερό. Ζητάμε την ασφάλεια της φωλιάς μας, δημιουργούμε σχέσεις, διεκδικούμε το ταίρι μας, προστατεύουμε τα μικρά μας, πονάμε, μαθαίνουμε, φοβόμαστε, και πεθαίνουμε. Κάποιοι μοιραζόμαστε με τα γεράκια την γνώση των νόμων της αεροδυναμικής, αν και με διαφορετικό τρόπο, ενώ οι τσούχτρες παίζουν την άνωση στα πλοκάμια τους και τα μυρμήγκια χτίζουν μικρά αλλά πολύπλοκα οικοδομήματα. Κι ενώ δεν έχει αποδειχθεί ακόμα με σιγουριά ότι όλα τα ζώα έχουν συνείδηση, σε καμία περίπτωση δεν έχει αποδειχθεί το αντίθετο. Έτσι κι αλλιώς η συνείδηση δεν μπορεί να μετρηθεί με αντικειμενικά εργαλεία και μικροσκόπια.

Το κρίσιμο ερώτημα όμως στο θέμα της αντιμετώπισης των ζώων δεν είναι πόσο πολύπλοκα σκέφτονται, ή αν λύνουν εξισώσεις ή ασκήσεις φυσικής, αλλά αν υποφέρουν.

Βγάζοντας στην άκρη τους νόμους που αλλάζουν, τη θρησκεία που αμφισβητείται, τα επιστημονικά κριτήρια που είναι άκρως ανθρωποκεντρικά, και βάζοντας μπροστά την ηθική, απλά δεν υπάρχει δικαιολογία για να μένουμε αμέτοχοι.

Είναι ξεκάθαρο ότι όταν ένα πλάσμα υποφέρει, νιώθει όπως οποιοδήποτε άλλο πλάσμα, ανεξάρτητα από το αν είναι μικρό, μεγάλο, χερσαίο, θαλάσσιο, θηλαστικό,ασπόνδυλο, άγριο ή οικόσιτο. Όποιος πιστεύει το αντίθετο, απλά το πιστεύει επειδή θέλει, επειδή τον συμφέρει. Επειδή αν σταματήσει να βλέπει αυτό που θέλει, θα δει πόνο και φόβο.

Από πού αντλούμε ως είδος το δικαίωμα να κοιτάμε έτσι από ψηλά τον κόσμο; Ποιος μας έδωσε το θρόνο;

Ο άνθρωπος που σαν είδος έχει κάνει την ελευθερία παντιέρα, λέει ότι χρειάζεται, ότι έχει ανάγκη τα ζώα για την τροφή του, τον ρουχισμό, την επιστημονική έρευνα, τη διασκέδαση. Από την άλλη τα περισσότερα ζώα θα ήταν ευτυχισμένα χωρίς την παρουσία μας. Και ακόμα και αν θέλουμε να εγκλωβιστούμε μέσα σε πλασματικές ανάγκες, τι μας δίνει το δικαίωμα να στερούμε στα ζώα την ελευθερία τους όχι μόνο από τις αλυσίδες και τα κλουβιά, αλλά και από τον πόνο, την αγωνία, την πείνα και την δίψα;

Ως είδος λοιπόν αποφασίσαμε να κρυφτούμε πίσω από την επιστήμη και την παράδοση για να εκμεταλλευτούμε χωρίς τύψεις τους συγκάτοικούς μας σε αυτόν τον πλανήτη. Κλείνουμε καθημερινά τα αυτιά μας στις φωνές των ζώων, και τα μάτια μας μπροστά στην εικόνα των εκτροφείων και των σφαγείων, μέχρι το σημείο που φυτρώνουν συσκευασμένα πια στο ράφι. Αν και είναι αποδεδειγμένο ότι μπορούμε να επιβιώσουμε χωρίς το κρέας τους, σκοτώνουμε πάνω από 53 δισεκατομμύρια ζώα κάθε χρόνο, κι ενώ είναι γνωστό ότι η εκτροφή τους αποτελεί «έναν από τους μεγαλύτερους παράγοντες περιβαλλοντικών προβλημάτων και μία από τις βασικές αιτίες της κλιματικής αλλαγής» (Η. Steinfeld, ανώτατος αξιωματούχος του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας των Η.Ε. FAO). Σαν τρελοί μεγαλομανείς επιστήμονες κάνουμε πάνω τους τα πιο φρικιαστικά πειράματα για να καταπολεμήσουμε ασθένειες που προέρχονται από τον παράλογο και ανθυγιεινό τρόπο ζωής μας, αλλά και για δοκιμάσουμε καλλυντικά που θα μας κάνουν πιο όμορφους. Από όλα αυτά τα πειράματα όμως σχεδόν τα μισά δεν καταφέρνουν να προβλέψουν τα ανθρώπινα αποτελέσματα. Έχουν δηλαδή την ίδια επιτυχία με το να ρίχνεις κορώνα γράμματα. Στο μεταξύ η γενοκτονία στα εργαστήρια συνεχίζεται με πάνω από 115 εκατομμύρια θύματα ετησίως σε παγκόσμιο επίπεδο.

Πώς σταματήσαμε να ακούμε τη λογική μας;

Βαφτίσαμε «βάρβαρους» και «κτήνη» αυτούς που χτυπάνε τα ζώα, τα τρομοκρατούν, τα βρίζουν, τα τρυπάνε, τα ηλεκτρίζουν, τα μαστιγώνουν, τα σέρνουν, και αηδιάσαμε με το πόσο χαμηλά μπορεί να ξεπέσει το είδος μας. Και μετά τα βάλαμε σε πιατέλα στο γιορτινό τραπέζι. Και μετά τους πληρώσαμε μαζί με το εισιτήριο στο τσίρκο και στο ζωολογικό κήπο. Υπάρχει κανείς που πραγματικά πιστεύει ότι η πολική αρκούδα θα επέλεγε για σπίτι το κλουβί της επειδή έχει στέγη και τροφή; Υπάρχει κανείς που δεν αισθάνεται σφίξιμο στο στομάχι, όταν καταπίνει τη γνωστή καραμέλα ότι «τα ζώα εκεί είναι ευτυχισμένα»;

Μόνο μέσα από τη γνώση δυναμώνει μέχρι τώρα ο άνθρωπος. Κι ενώ ανακαλύπτουμε τις αξιοθαύμαστες ζωές οργανισμών που μέχρι πρόσφατα μας φαίνονταν πρωτόγονοι και βαρετοί, είναι βέβαιο ότι κάποιους συγκάτοικους μας δεν θα προλάβουμε να τους γνωρίσουμε γιατί πιο νωρίς θα έχουμε καταστρέψει το σπίτι τους. Τα είδη εξαφανίζονται και μαζί τους και ο ρόλος που παίζουν στην απίστευτη ισορροπία της φύσης. Μια ισορροπία σχέσεων που ακόμα προσπαθούμε να αντιληφθούμε. Με τον ένα τρόπο ή τον άλλο, από αυτές τις αλλαγές επηρεαζόμαστε κι εμείς, που προσπαθούμε να υπερισχύσουμε στη φύση ενώ είμαστε μέρος της… Όσο κι αν οι ενοχές δεν είναι εποικοδομητικές, είναι προφανές ότι τα αίτια για αυτήν την πλανητική φτώχυνση θα τα αναζητήσουμε ανάμεσά μας, στον εγωκεντρισμό μας στο φόβο της διαφορετικότητας, στην υποτίμηση και εκμετάλλευση του διαφορετικού.

Και οι προτεραιότητες; Με τα ζώα θα ασχοληθούμε όταν υπάρχουν τόσα προβλήματα;

Η ουσιαστική συνδρομή σε όσους έχουν ανάγκη, η αναγνώριση των δικαιωμάτων όσων τώρα βρίσκονται σε λιγότερο ισχυρή θέση, η βελτίωση των μηχανισμών εξασφάλισής τους είναι ο στόχος. Ο σεβασμός στο διαφορετικό, στο δικαίωμα στην ζωή και στην ποιότητα ζωής, όπως και εκείνο το αποπνικτικό αίσθημα αδικίας είναι αυτά που δεν μας αφήνουν να αδιαφορήσουμε. Δεν λέμε ότι η πλήρης καταπάτηση των δικαιωμάτων των υπόλοιπων ειδών είναι η απόλυτη προτεραιότητα και το μεγαλύτερο πρόβλημα του πλανήτη. Λέμε ότι δεν υπάρχει ηθική στο να ξέρεις ότι κάποιος υποφέρει δίπλα σου, και να μην κάνεις κάτι επειδή είναι διαφορετικός από εσένα.

Όσοι προχωρούμε σε οργανωμένη δράση για την προστασία των ζώων κάνουμε όπως όλοι, ότι καλύτερο μπορούμε. Και όπως όλοι έχουμε να αντιμετωπίσουμε τις προκαταλήψεις όχι μόνο για αυτό που υπερασπιζόμαστε αλλά και για το ίδιο το γεγονός ότι το υπερασπιζόμαστε.

Τα φιλοζωικά σωματεία δεν είναι «τσάι κυριών», και δεν ασχολούνται με ελιτίστικα σπορ. Είμαστε άνθρωποι που είτε απαλλαγήκαμε από την φορετή αντίληψη ότι επειδή είμαστε δίποδα θηλαστικά είμαστε αυτομάτως και ανώτεροι, ή που απλά ποτέ δεν δεχτήκαμε αυτήν την άποψη γιατί ποτέ δεν την κατανοήσαμε.

Δεν είμαστε οι τρελοί με τα σκυλάκια, και δεν είμαστε υπερευαίσθητοι, ή τουλάχιστον δεν ήμασταν πριν να μαζέψουμε από το δρόμο το 50ο ζώο νεκρό ή παράλυτο από τροχαίο, πριν να δεχτούμε την 30η καταγγελία για φόλα, πριν να ανακαλύψουμε πόσο νοσηρή και ανεξάντλητη είναι η φαντασία του είδους μας όταν πρόκειται για την κακοποίηση ζώων, και πόσο επιλεκτική είναι η ακοή του όταν ζητάμε και απαιτούμε τα αυτονόητα.

Πέρα όμως από την οργανωμένη δράση και τις διάφορες μορφές της, έχει πολύ μεγάλη σημασία τι θα κάνεις σαν άτομο. Αν θα παραδεχτείς ότι υπάρχει πρόβλημα, αν θα προσπεράσεις την αδικία, αν θα την ξεχάσεις, αν θα φοβηθείς ότι θα σε κοροϊδέψουν οι νταήδες της τάξης επειδή υπερασπίζεσαι τον πιο αδύναμο, ή απλά τον διαφορετικό.

Ο σεβασμός στη ζωή είναι το σημείο από όπου πρέπει να ξεκινήσουμε. Η συνειδητοποίηση ότι τα άλλα είδη είναι διαφορετικά και όχι κατώτερα, είναι αυτή που μας χτυπάει το καμπανάκι κάθε φορά που υπερβαίνουμε τα όρια μας ή κάθε φορά που προσπερνάμε την ευκαιρία να φερθούμε υπεύθυνα. Μας βοηθά να φερόμαστε σαν συγκάτοικοι των άλλων ειδών στον πλανήτη και όχι σαν ιδιοκτήτες απέναντι σε φιλοξενούμενους με ημερομηνία λήξης.

Πρέπει τώρα να σταματήσει η ηθική και νομική διάκριση μεταξύ ανθρώπινων και μη ζώων. Να σταματήσουν τα ζώα να θεωρούνται αντικείμενα και περιουσία του ανθρώπου, και να σταματήσει η εκμετάλλευσή τους από τις βιομηχανίες έρευνας, παραγωγής τροφίμων, ένδυσης και «ψυχαγωγίας». Όπως και πρέπει άμεσα να σταματήσει ο ανθρωπομορφισμός και η προσπάθεια να τα φέρουμε στα μέτρα μας. Έχει νόημα αυτή η προσπάθεια; Οι επιλογές μας μπορούν να προωθήσουν την εξάλειψη των διακρίσεων προς άλλα είδη, όπως άλλα κινήματα προώθησαν, μέχρι ενός σημείου τουλάχιστον, την εξάλειψη των φυλετικών διακρίσεων ή των διακρίσεων κατά των γυναικών.

Και μην ξεχνιόμαστε. Δεν είναι μόνο αυτά που κάνουμε που έχουν συνέπειες, αλλά κι αυτά που δεν κάνουμε.

Φιλοζωικός Σύλλογος Χανίων – Η Προστασία των Ζώων